Bwyd a Chi 2, Cylch 9: Pennod 4 – Siopa am fwyd a labelu bwyd

Mae labelu bwyd yn rhan o gylch gwaith nifer o gyrff, a’r rheiny’n amrywio rhwng Cymru, Gogledd Iwerddon a Lloegr.

Mae’r ASB yn gyfrifol am yr agweddau hynny ar labelu bwyd sy’n ymwneud â diogelwch bwyd ac alergenau yng Nghymru, Gogledd Iwerddon a Lloegr. Yn ogystal, mae’r ASB yng Nghymru yn gyfrifol am labelu bwyd sy’n ymwneud â safonau cyfansoddiad bwyd a’r wlad tarddiad. Mae’r ASB yng Ngogledd Iwerddon yn gyfrifol am labelu bwyd mewn perthynas â safonau cyfansoddiad bwyd, gwlad tarddiad, a maeth. ^{(footnote 1)}

Mae Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig (Defra) yn chwarae rhan bwysig mewn perthynas â chynhyrchu bwyd, ac mae’n gyfrifol am agweddau ar labelu bwyd, fel cyfansoddiad a tharddiad.

Cyd-ariannodd Defra gwestiynau yn y bennod hon sy’n ymwneud â tharddiad bwyd, cynaliadwyedd a lles anifeiliaid.

O ble mae’r ymatebwyr yn prynu bwyd?

Gofynnwyd i’r ymatebwyr ddweud ble a pha mor aml y maen nhw’n prynu bwyd (Ffigur 12). ^{(footnote 2)} Roedd archfarchnadoedd yn cael eu defnyddio amlaf gan ymatebwyr, gyda 69% o’r ymatebwyr yn prynu bwyd o archfarchnad fawr tua unwaith yr wythnos neu’n amlach, a 49% yn prynu bwyd o archfarchnad fach unwaith yr wythnos neu’n amlach. 

Defnyddiwyd siopau annibynnol (siopau llysiau, cigyddion, pobyddion, siopau pysgod); siop leol/siop gornel, siop bapurau newydd neu siop gorsaf betrol a marchnadoedd lleol/ffermwyr neu siopau fferm yn llai aml, gyda mwyafrif yr ymatebwyr yn prynu bwyd o’r rhain 2-3 gwaith y mis neu’n llai aml (51%, 43% a 39% yn y drefn honno). 

Roedd yr ymatebwyr yn lleiaf tebygol o ddweud eu bod yn defnyddio archfarchnadoedd ar-lein neu flychau ryseitiau, gyda mwyafrif yr ymatebwyr yn dweud nad oeddent erioed wedi defnyddio’r rhain (48% ac 83% yn y drefn honno) (Ffigur 12). 

Ffynhonnell: Bwyd a Chi 2: Cylch 9

Beth mae’r ymatebwyr yn chwilio amdano pan fyddan nhw’n prynu bwyd?

Gofynnwyd i’r ymatebwyr nodi pa wybodaeth maen nhw’n chwilio amdani wrth brynu bwyd (Ffigur 13). ^{(footnote 3)} Roedd yr ymatebwyr yn fwyaf tebygol o wirio dyddiadau ‘defnyddio erbyn’ (86%) neu ‘ar ei orau cyn’ (83%), gyda mwyafrif yr ymatebwyr yn gwneud hyn ‘  bob amser’ neu’r ‘rhan fwyaf o’r amser’ pan oeddent yn prynu bwyd. Dywedodd tua hanner yr ymatebwyr eu bod wedi gwirio’r rhestr o gynhwysion (53%), gwybodaeth am faeth (50%) a’r wlad tarddiad (47%) tua hanner yr amser neu’n achlysurol. Dywedodd pedwar o bob deg o’r ymatebwyr (40%) eu bod wedi gwirio logos sicrwydd bwyd tua hanner yr amser neu’n achlysurol. 

Yr wybodaeth am alergenau oedd yn cael ei gwirio leiaf aml gan yr ymatebwyr, gyda 45% yn dweud nad oeddent erioed wedi gwirio hyn. Fodd bynnag, roedd yr ymatebwyr ag alergedd bwyd yn unig (50%)* neu anoddefiad bwyd yn unig (48%) yn fwy tebygol o chwilio am wybodaeth am alergenau ‘bob amser’ neu’r ‘rhan fwyaf o’r amser’ wrth siopa am fwyd o gymharu â’r rheiny heb orsensitifrwydd i fwyd (17%). 

Ffynhonnell: Bwyd a Chi 2: Cylch 9

Gofynnwyd i’r ymatebwyr beth yn eu barn nhw oedd bwysicaf wrth benderfynu pa fwyd i’w brynu, gan ddewis o blith rhestr o opsiynau. ^{(footnote 4)} Yr hyn a ddewiswyd amlaf oedd pris / gwerth am arian (58%), ac yna ansawdd (39%), pa mor ffres yw bwyd (30%), a dyddiadau ‘defnyddio erbyn’ a/neu pa mor hir y bydd yn cadw (26%). Dewisodd tua dau o bob deg flas (21%) a pha mor iachus yw’r bwyd (23%). Dewisodd tua dau o bob deg gynhwysion (12)%, prynu beth mae fy nghartref/plant eisiau (12%), dulliau ffermio, (er enghraifft ffermio organig neu ffermio maes (free-range)) (9%), a chyfleustra/pa mor hawdd yw ei baratoi (9%).

Pan ofynnwyd iddynt pa wybodaeth a ddefnyddir i farnu ansawdd bwyd o restr o opsiynau, dywedodd tua hanner yr ymatebwyr eu bod yn defnyddio ffresni (51%), roedd 44% yn defnyddio blas, a 43% yn defnyddio sut mae’r bwyd yn edrych i farnu ansawdd bwyd. ^{(footnote 5)} Dywedodd llai o’r ymatebwyr eu bod yn barnu ansawdd bwyd yn ôl cynhwysion (31%), pris (28%), brand (25%), lles anifeiliaid (16%) a gwlad tarddiad (12%). Cynlluniau sicrwydd (10%), effaith amgylcheddol (6%) a chyfleustra (3%) oedd y ffynonellau gwybodaeth yr adroddwyd amdanynt leiaf i farnu ansawdd bwyd.

Safbwyntiau ar les anifeiliaid, tarddiad bwyd a diod ac effaith amgylcheddol bwyd

Gofynnwyd i’r ymatebwyr am eu safbwyntiau ar les anifeiliaid, tarddiad bwyd a diod, ac effaith amgylcheddol bwyd. ^{(footnote 6)} Dywedodd y rhan fwyaf o’r ymatebwyr ei bod yn bwysig iddynt brynu cig, wyau a chynnyrch llaeth sy’n cael eu cynhyrchu yn unol â safonau uchel o ran lles anifeiliaid (85%) a phrynu bwyd sy’n cael effaith amgylcheddol isel (76%). Er bod 68% yn meddwl ei bod yn bwysig prynu bwyd a gynhyrchir ym Mhrydain, dim ond hanner yr ymatebwyr (50%) oedd yn meddwl ei bod yn bwysig prynu diodydd a gynhyrchir ym Mhrydain. 

Gofynnwyd i’r ymatebwyr ddweud pa mor aml maen nhw’n chwilio am wybodaeth am effaith amgylcheddol bwyd ac am les anifeiliaid wrth siopa. ^{(footnote 7)} Er bod bron i bedwar o bob deg o’r ymatebwyr (38%) wedi nodi eu bod yn gwirio am wybodaeth am les anifeiliaid wrth brynu bwyd ‘bob amser’ neu’r ‘rhan fwyaf o’r amser’, dim ond chwarter yr ymatebwyr (24%) a ddywedodd eu bod yn gwirio am wybodaeth am effaith amgylcheddol bwyd ‘bob amser’ neu’r ‘rhan fwyaf o’r amser’. 

Gofynnwyd i’r ymatebwyr nodi pa mor aml, lle bo’n bosib, y maen nhw’n prynu bwyd a gynhyrchwyd ym Mhrydain sydd â gwybodaeth am les anifeiliaid neu sydd ag effaith amgylcheddol isel. ^{(footnote 8)} Mae tua chwech o bob deg o’r ymatebwyr (59%) yn aml (hynny yw, ‘bob amser’ neu’r ‘rhan fwyaf o’r amser’) yn prynu cig, wyau a chynnyrch llaeth sydd â gwybodaeth am les anifeiliaid; mae hanner (52%) yn aml yn prynu bwyd a gynhyrchir ym Mhrydain, a 36% yn aml yn prynu bwyd sydd ag effaith amgylcheddol isel. 

Gofynnwyd i’r ymatebwyr i ba raddau y maent yn cytuno bod gwahanol gynhyrchion bwyd yn darparu digon o wybodaeth am les anifeiliaid, effaith amgylcheddol a gwlad tarddiad. ^{(footnote 9)} Roedd bron i hanner yr ymatebwyr (46%) yn meddwl bod cynhyrchion bwyd yn dangos digon o wybodaeth am eu gwlad tarddiad; roedd tua thraean yr ymatebwyr (35%) yn meddwl bod cig, wyau a chynhyrchion llaeth yn dangos digon o wybodaeth am les anifeiliaid, ac roedd dau o bob deg (20%) yn meddwl bod cynhyrchion bwyd yn dangos digon o wybodaeth am eu heffaith amgylcheddol.

Gofynnwyd i’r ymatebwyr beth, o blith rhestr o opsiynau, sy’n cyfrannu fwyaf at effaith amgylcheddol bwyd yn eu barn nhw (Ffigur 14). ^{(footnote 10)}  Y ffactorau y credir eu bod yn cyfrannu fwyaf at effaith amgylcheddol bwyd oedd cludo bwyd (45%) a deunydd pecynnu bwyd (44%). Ystyriwyd hefyd fod y defnydd o gemegau a phlaladdwyr (40%), gwastraff bwyd (28%) a rheoli tir a/neu ddatgoedwigo (26%) yn cyfrannu at effaith amgylcheddol bwyd.

Ffynhonnell: Bwyd a Chi 2: Cylch 9

Pan ofynnwyd i’r ymatebwyr, o blith rhestr o opsiynau, beth fyddai’n nodi a yw cynnyrch sy'n cynnwys cig, wyau neu laeth wedi’i gynhyrchu yn unol â safonau lles anifeiliaid uchel, y dangosydd mwyaf cyffredin a ddewiswyd oedd label ffermio maes (free-range) (43%) (Ffigur 15). ^{(footnote 11)}Roedd logo’r Tractor Coch (33%), gwybodaeth ar ddeunydd pecynnu (30%), logo sicrwydd yr RSPCA (26%) a logo Wyau Llew (24%) yn ddangosyddion cyffredin eraill a ddewiswyd ar gyfer safonau lles anifeiliaid. Dywedodd tua un o bob deg (13%) nad ydyn nhw yn gwybod beth fyddai’n dangos a oedd cynnyrch sy’n cynnwys cig, wyau neu gynnyrch llaeth wedi’i gynhyrchu â safonau uchel o ran lles anifeiliaid. 

Ffynhonnell: Bwyd a Chi 2: Cylch 9

Hyder mewn labelu alergenau ^{(footnote 12)}

Mae gorsensitifrwydd i fwyd yn derm sy’n cyfeirio at adwaith corfforol gwael neu annymunol sy’n digwydd o ganlyniad i fwyta bwyd penodol. Ceir gwahanol fathau o orsensitifrwydd i fwyd gan gynnwys alergedd bwyd, anoddefiad bwyd a chlefyd seliag.  ^{(footnote 13)}

Mae’r ASB yn darparu canllawiau i fusnesau bwyd ar ddarparu gwybodaeth am alergenau i’w cwsmeriaid. Yn ôl y gyfraith, ^{(footnote 14)} rhaid i fusnesau bwyd yn y DU roi gwybod i’w cwsmeriaid os ydyn nhw’n defnyddio unrhyw un o’r 14 prif alergen yn y bwyd a’r ddiod maen nhw’n eu darparu. ^{(footnote 15)} Mae’r gofynion o ran labelu alergenau yn amrywio gan ddibynnu sut mae bwyd yn cael ei werthu a’r math o fwyd sy’n cael ei werthu. Os yw bwyd yn cael ei werthu ar-lein, dylai gwybodaeth fod ar gael i gwsmer cyn iddyn nhw gwblhau’r broses o brynu’r bwyd, a phan fydd y bwyd yn cael ei ddosbarthu. ^{(footnote 16)} 

Gofynnwyd i’r ymatebwyr, sy’n mynd i siopa am fwyd ac yn ystyried eu gofynion deietegol (alergedd/anoddefiad) eu hunain neu rywun arall yn y cartref wrth siopa, pa mor hyderus oeddent bod yr wybodaeth a ddarperir ar labeli bwyd yn caniatáu iddyn nhw nodi bwydydd a fyddai’n achosi adwaith corfforol gwael neu annymunol. ^{(footnote 17)} O’r rheiny, dywedodd 84% eu bod yn hyderus (hynny yw, yn hyderus iawn neu’n weddol hyderus) yn yr wybodaeth a ddarparwyd.

Gofynnwyd i’r un grŵp o’r ymatebwyr (y rhai sy’n ystyried eu gofynion deietegol eu hunain/rhywun arall yn y cartref wrth siopa) pa mor hyderus oeddent o ran nodi bwydydd a fyddai’n achosi adwaith corfforol gwael neu annymunol wrth brynu bwydydd sy’n cael eu gwerthu’n rhydd, fel mewn siop fara neu o gownter deli. ^{(footnote 18)} Roedd yr ymatebwyr a oedd yn prynu bwyd yn rhydd yn fwy hyderus wrth nodi’r bwydydd hyn mewn archfarchnadoedd (72%), mewn archfarchnadoedd ar-lein (62%) ac wrth siopa mewn siopau bwyd annibynnol (61%) o gymharu â phrynu bwyd o farchnadoedd bwyd neu stondinau bwyd (47%).